:: tengwar w języku polskim
Zastosowanie tengwaru w języku polskim nie zostało podane przez Tolkiena, ani tym bardziej nie ma o tym wzmianki w starożytnych opracowaniach. Dlatego można teoretycznie zaproponować kilka różnych wariantów układu głosek. Dotyczy to zwłaszcza głosek specyficznych dla języka polskiego, ponieważ układ podstawowych spółgłosek mających swoje odpowiedniki w innych językach zazwyczaj nie podlega dyskusji. Przedstawione tutaj zasady szczegółowe stanowią moją propozycję i niekoniecznie muszą się dokładnie zgadzać z innymi opracowaniami (jak na przykład koncepcja Galadhorna - patrz niżej).
Prezentowany sposób zapisu języka polskiego tengwarem opiera się na pierwotnej wersji pisma Fëanora, a więc samogłoski są reprezentowane przez tehtary. Większość wyrazów języka polskiego kończy się na samogłoskę, a zatem, podobnie jak w quenejskim, tehta zapisywana jest przy poprzedniej tengwie. Ponieważ tengwar jest pismem fonetycznym, głoski brzmiące identycznie powinno się identycznie zapisywać. Dlatego znika historyczne rozróżnienie ż i rz, h i ch oraz u i ó - we współczesnej polszczyźnie głoski te brzmią identycznie.
Reprezentacja spółgłosek języka polskiego za pomocą tengwaru powinna wyglądać następująco:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jak widać część znaków nie jest wykorzystywana. Silme i silme-nuquerna podobnie jak para esse i áre nuquerna mogą być stosowane zamiennie, zwłaszcza w przypadku użycia z tehtarami.
Samogłoski a, e, i, o, u, y reprezentowane są przez standardowe tehtary, oraz dodatkowo ó (o z kreską) zapisuje się fonetycznie, czyli jak zwykłe u. Samogłoski nosowe ą i ę wyraża się przez tehtary o i e z dodaną tyldą na górze, co oznacza, że poprzedzająca tengwa jest opatrzona dwoma tehtarami.
|
Połączenie samogłosek au i eu zapisuje się fonetycznie jako ał i eł. Natomiast połączenia ia, ie, io, iu oznacza się dwoma kropkami pod tengwą i odpowiednią tehtą samogłoski (a, e, o lub u).
|
Zmiękczenia spółgłosek ś, ń, ź, ć i dź oznacza się zapisując kropkę nad odpowiednią tengwą (silme, númen, áre, thúle, anto), natomiast si, ni, zi, ci, dzi oznacza się dopisując dodatkowo krótkie i (kropkę na krótkim nośniku) za odpowiednią tengwą:
|
:: metoda Galadhorna
We „Władcy Pierścieni” wydanym przez Wydawnictwo Muza w roku 1995 zawarte jest pierwsze polskie tłumaczenie dodatku E („Writing and Spelling”) autorstwa Ryszarda 'Galadhorna' Derdzińskiego. Kolejne jego wersje pojawiają się również w wydaniach innych wydawnictw, np. Amber. W tłumaczeniu tym zamieszczona jest nota od tłumacza, w której Ryszard prezentuje inną, niż przedstawiona powyżej, koncepcję wykorzystania tengwaru do zapisu polskich głosek.
Zapis spółgłosek w metodzie Galadhorna jest zgodny z przedstawioną wyżej tabelą. W przeciwieństwie do mojej metody rygorystycznie stosuje się tutaj zasadę zapisu głoski r w sposób analogiczny jak w języku quenejskim - jeżeli bezpośrednio po r występuje samogłoska, to r zapisuje się przez rómen, w przeciwnym przypadku przez óre.
Większe różnice występują przy zapisie niektórych samogłosek i zmiękczeń spółgłosek. Samogłoski ą i ę w tej metodzie wyraża się przez tehtary o i e zapisane na długim nośniku. Dzięki temu nie występuje przedstawiona powyżej sytuacja zapisu dwóch tehtarów przy jednej tengwie. Samogłoskę y oznacza się za pomocą tehty podobnej do odwróconej tyldy (podobnie jak w tengwarowym zapisie języka staroangielskiego). Pozostałe samogłoski zapisywane są standardowo, zatem komplet wygląda następująco:
|
Połączenie samogłosek ia, ie, io, iu nie jest w tej metodzie oznaczane w żaden szczególny sposób. Stosuje się zapis spotykany w innych językach - pierwsza samogłoska jest zapisywana w połączeniu z poprzednią tengwą, natomiast kolejna osobno na krótkim nośniku.
Zmiękczenia spółgłosek ś, ń, ź, ć i dź oznacza się zapisując kropkę pod odpowiednią tengwą (a nie nad, jak przedstawiłem wyżej), natomiast si, ni, zi, ci, dzi oznacza się standardowo, czyli dopisując tehtę i (kropkę) nad tengwą:
|
Opis metody Galadhorna znajdziesz również na jego stronie Gwaith-i-Phethdain![[->]](img/external.gif "link zewnętrzny"){kind=small}
.
:: metoda Miszki - zapis alfabetyczny
Michał 'Miszka' Nowakowski (autor fontu Tengwar Formal) opracował sposób zapisu języka polskiego z wykorzystaniem tengwarów do zapisu samogłosek. W metodzie tej spółgłoski zapisuje się zgodnie z zasadami mojej metody przedstawionej powyżej. Natomiast do zapisu samogłosek stosowane są następujące tengwary:
|
Powyższe przypisanie jest wzorowane na piśmie Beleriandu z kilkoma modyfikacjami. Dla zapisu o zastosowano specjalną wersję tengwy stosowanej dla głoski a, ponieważ tengwa anna użyta dla o w sindarinie Beleriandu jest już wykorzystana dla zapisu głoski j (analogicznie jak w obu przedstawionych powyżej metodach zapisu języka polskiego). Dla zapisu samogłoski y polecana jest zmodyfikowana wersja silme-nuquerna, aby uniknąć pomylenia z głoską s, która może być zapisywana przez silme-nuquerna tak samo jak przez silme, zwłaszcza w zmiękczeniach ś i si. Samogłoski ą i ę są zapisywane jako o i e unosowione przez dodanie tyldy.
:: uwagi o pisowni i wymowie
Niezależnie od tego, jaki sposób zapisu się stosuje, należy zwrócić uwagę na fakt, że skoro zapis tengwarem powinien odzwierciedlać głoski występujące w danym słowie, to musi być zgodny z podziałem tego słowa na sylaby. Alfabet łaciński nie uwzględnia takiej zależności, zatem niejednokrotnie ten sam ciąg liter alfabetu łacińskiego w różnych słowach oznacza zupełnie inne głoski i w efekcie inny zapis tengwarem. Przykładowo w słowie „śródziemie” występują sylaby śród-zie-mie, a więc ciąg liter „dzi” nie oznacza tutaj dźwięku dzi i nie stosuje się zapisu z powyższych tabel. W tym przypadku należy zapisać kolejno d (tengwa ando) i następnie zi lub zie w sposób właściwy dla wybranej metody zapisu.
Równie ważną kwestią jest określenie granicy, do jakiej zapis tengwarem może naśladować wymowę. Przykładowo pod żadnym pozorem nie powinno się stosować zapisu „japko” zamiast „jabłko” - mimo że taka wymowa bywa stosowana, zwłaszcza przez dzieci, jest ona jednoznacznie błędna. Generalnie, aby nie wprowadzać nieporozumień, najbezpieczniej jest pisać tengwarem w języku polskim z zachowaniem zasad ortografii (oprócz wspomnianego wyżej braku rozróżnienia u i ó, rz i ż oraz h i ch).
Jako przykład wykorzystania przedstawionych metod zapisu języka polskiego przedstawiam polską wersję Zaklęcia Pierścienia.
